چله کشی در بافت قالی
چله کشی مهم‌ترین مرحله پیش از بافت گلیم و فرش است که به دو روش ترکی و فارسی اتمام می‌شود. بافت قالی بدون وجود دار شدنی نیست. دار قالی، پایه ای است که تارها و پودها روی آن کشیده می‌شوند و لغایت آخر بافت، قالی روی آن سوار است و پس از سپریدن بافت، با قیچی زدن بر ریشه‌های فرش، آن را از دار جدا کرده و به اصطلاح از دار زیر می‌آورند.
چله کشی فارسی
چله کشی فارسی
مواد اولیه و وسایل پیشه چله کشی
برای سپریدن عملیات چله کشی وسایل زیر مورد نیازند:
دار قالیبافی
نقشه قالی
نخ اربعین (پنبه‌‌ای، ابریشمی، پشمی)
دفه و دفتین
سیخ پود کشی
متر برای اندازه گیری
مداد سیاه معمولی
چکش
میخ
آچار
تسمه چوبی
ماژیک معمولی
دار قالی
عبارتست از چارچوب فلزی و یا چوبی با مشخصات خاص و پسندیده قالی در دست بافت. دار قالیبافی به اشکال و گونه ها مختلف ساخته شده است که قالی روی آن بافته می‌شود. این دارها عمدتا بر دو نوع است:
دار ستانی (دار زمینی)
دار افقی دستگاهی است بسیار ساده از جنس چوب یا لوله‌های آهنی، که اغلب در ایلات و عشایر و چادرنشین‌ها استفاده می‌شود. این دستگاه که به موازات سطح زمین با فاصله ۳۰ سانتیمتر نصب می‌شود، شامل دو قطعه چوب استوانه ای با طول ۱،۵ برابر عرض قالی باره نظر برای بافت می باشد که در بالا و پائین قالی پیمان می‌گیرد. دو راز اضافی آن به وسیله چهار شماره میخ چوبی یا فولادی کبیر که در زمین کوبیده شده مهار می‌شود.
این نوع دستگاهها با وضع زندگی چادر نشینان و ایلات و عشایر انسجام دارد و به آسانی در هر سررسید می‌توانند آنرا روی زمین به طور خوابیده مستقر نمایند و یا جمع نموده کوچ کنند. به پیشه بردن این گونه دارها برای سلامتی بافنده پسندیده نیست زیرا بافنده ناگزیر است هنگام پیشه روی این گونه دارها خم شود.
دار عمودی
image89304-w600
این گونه دارها که تکامل مکشوف دارهای ابتدایی است، معمولاً چارچوب مستطیل شکلی دارند که به طور عمود بر سطح زمین و به طور ایستاده مستقر می‌شوند. این گونه دار از دو عدد چوب استوانه ای هموار و محکم که به طور موازی یگانه در بالا(بنام سردار) و یکتا در پائین (به اسم زیردار) و دو شماره چوب دیگر که حالت ستون‌های دستگاه را دارند (به اسم راست روها) تشکیل شده است.
اجزای دار عمودی
گاوه (گوه یاور): تکه چوب گونیا شکلی است که برای محکم کردن دو طرف پایین دار و در شکاف (زبانه) پائین راست روها کوبیده می‌شود و موقع شل کردن چله‌ها و پائین کشی قالی آنها را خارج می‌آورند. گاوه را گوه، وره، گاز، گوئه، و هوره نیز می‌نامند.
کجو (چوب کوجی): چوبی است استوانه ای شکل که به اندازه پهنا دار قالی برای تنظیم و جداسازی نخهای اربعین و جلوگیری از کجی قالی به کار می‌برند. کجو را، کوجی، نیرگی و چوب یکی هم می‌گویند.
هاف (هافه):چوب هاف باریکتر از چوب کجو است و در بالای آن پیمان می‌گیرد که در زمان پود دادن برای زیرورو کردن چله‌ها از آن بهره‌گیری می‌شود. آموزش چله کشی تابلو فرش هاف را چوب لا، لاکاری، بعد گرد، پشت یکتا و توساد هم می‌گویند. در تبریز به آن چو گفته می‌شود.
نیمکت (تخته): تکه چوب مسطحی است به شکل نیمکت بدون پایه که بافنده به اثناء بافت قالی روی آن می‌نشیند. نیمکت را الوار تخته و تخته ذیل پا نیز می‌گویند.
نردبان: نردبان در دو طرف دستگاه پیمان گرفته و با راست روها متصل است و دو سر نیمکت روی آنها قرار می‌گیرد.
ChelleKeshi_
انواع دار عمودی
دستگاه‌های ثابت: این نوع دارها تغییر ناپذیر هستند، به طوری که سر پائین راست روها را به اندازه ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر در تو زمین پیمان دیتا و محکم می‌کنذ. در این گونه دار، چله‌های اضافی در رأس سردار گره خورده است. به ترتیب که قالی بافته می‌شود، در دفعات گوناگون گرهها را باز و قسمتی از قالی که بافته شده است به همراه چله‌ها پائین کشیده می‌شود و بعد از عمل دوخت بار دیگر گرهها در بالای سردار استوار می‌شوند. در بعضی از دستگاهها که طول دستگاه با طول قالی باره بافت مطابقت دارد، به جای عمل دوخت و پائین کشی قالی، از نردبان‌های بلند و نیمکت بهره‌گیری شده و هر چه قالی اغلب بافته می‌شود ارتفاع محل کاردر سطح زمین نیز اغلب می‌شود.
دستگاه‌های فندکدار: در این نوع دستگاهها به جای اینکه چله از روی سردار عبورداده شود، از روی استوانه ای چوبی و یا فلزی که به موازات سردار و کمی پائین تر متعلق به پیمان دارد(فندک) عبور دیتا می‌شود و به وسیله دو شماره پیچ فاصله سردار و فندک را تنظیم می‌کنند و یا به وسیله گاوه در ذیل دارچله‌ها را شل و سفت می‌کنند. در مناطق غرب کشور از این گونه دارها بهره‌گیری می‌شود.
دستگاه گردان: در این نوع دستگاهها نخ اضافی اربعین روی سردار پیچیده می‌شود و به ترتیب که قالی بافته می‌شود چله‌های اضافی از سردار مفتوح و مقدار قالی بافته شده به پایین دار پیچیده می‌شود. برای سفت کردن چله‌ها در این نوع دار از اهرم‌های خاصی بهره‌گیری م‌شود، به این ترتیب که روی سردار دو عدد سوراخ عمود بر هم هستی دارد که با گذاردن اهرم در درون یگانه از سوراخها و کشیدن آن و تکرار این عمل چله‌ها را استوار می‌کنند و راز اهرم را به پائین راست روها کنترل می‌کند. اخیراً برای این شغل از چرخ دنده نیز کاربرد م‌شود.
دستگاه تبریزی (ترکی): در این نوع دستگاهها نخهای چله، سردار و زیردار را بعید زده و به ترتیب که قالی بافته می‌شود، با شل کردن گاوه‌ها و یا پیچ‌ها مقدار بافته شده را به پشت دستگاه می‌چرخانند. و مجدداً توسط گاوه و یا پیچ‌ها، چله‌ها را استوار می‌شود. این نوع دستگاهها که به آنها دستگاهای سیار نیز می‌گویند، به وسیله پایه‌های کفی و یا حائل‌هایی که از پشت به آنها بسته می‌شود، روی زمین تغییر ناپذیر نیستند و قابل جابه جا شدن هستند و چون قالی یک نوبت دور دو تیر فوقانی (سردار) و زیرین (زیردار) می‌چرخد، به اندازه دو برابر درازا دستگاه را می‌توانند روی آن ببافند. در این گونه دستگاهها عمدتا محل نشستن بافنده تغییر ناپذیر است.