نقشهخوانی و پودکشی در هنر قالیبافی
نقشه خوانی
همانگونه که گفته شد مجموع گرهها برپایی دهندهٔ فرش دستباف هستند و تنوع رنگ گرهها و زدن آنها با توّجه به نوع نقشه میباشد که طرح را به وجود میآورد هر خانهٔ نقشه برابر ۱ گره میباشد و با توّجه به رنگ مشخّص شده در نقشه، از خامهٔ مناسب استفاده نموده و با کمک گره طرح بر روی فرش منتقل میشود. آموزش قالی بافی مبتدی برای پیاده نمودن نقشه، با توّجه به نوع نقشه ( ½، ¼، واگیره، سرتاسری) از وسط به چلّهها به سمت کنارهها یا از سمت چپ یا از سمت راست آغاز به گره زدن با شمارش از روی نقشه نموده و مطابق رنگ هر نقطه در نقشه روی تارها گره زده میشود و پس از سپریدن نقشه خوانی، فواصل نقش و نگارها با گره پر میشود لازم است که نقشه به طور ریزبین طرّاحی شود و تقارنها و تناسبات رعایت گردد، در ضمن آنکه بافنده نیز باید از دخالتهای ناآگاهانه در طرح و رنگ پرهیز کند.
پودکشی
پود: به نخهای افقی گفته میشود که پس از هر ردیف ریشه زدن از وسط تارهای کن فیکون به صورت (+) عبور دیتا میشود و کوبیده میگردد تا کاملاً بر روی گرهها بخوابد و جای گیرد و به طورکلی موجب استوار فرش میشود. (پود در فرش نقش ملاط را دارد)
نخ پود به دو چهره کلفت و نازک مورد مصرف استفاده قرار میگیرد.
پود ضخيم: همانگونه که از نام آن پیداست ضخامت این نوع پود زیاد میباشد و برای تهیّه پود ضخیم از نخهای با نمرات ۱۰ – 5 استفاده میشود که در رجشمارهای مختلف تعداد رسوب آن متفاوت میباشد. نقش آن مجموعاً خواباندن گرهها و استوار فرش میباشد.
نحوه رد نمودن پود
نحوهٔ رد نمودن پود کلفت در طریق پارسی بافت و ترکی بافت متفاوت میباشد که عبارتند از:
الف) روش فارسی بافت
در این شیوه آغاز چوب هاف را از روی کوجی بالا اسیر الی فاصلهٔ زیگزاگ از دم پیشه زیاد شود و سپس چلّهها را در فاصلهٔ بین کوجی و هاف با دست فشار دیتا و با دست سایر پود کلفت را از لابهلای تارهای زیر و رو عبور دیتا و سپس با دفتین میکوبند.
ب) طریق ترکی بافت
در این روش، سیخ را از فاصلهٔ بین دم پیشه و زیگزاگ از سمت قلّاب به آرامی از کنار فرش، از بین تارهای زیر و رو عبور داده و سر پود را به قلّاب سیخ درگیر کرده و سیخ به عقب کشیده میشود و برآیند اینکه پود از بین تارها عبور میکند و سپس آن را به زیر هدایت کرده و با دفه میکوبند. بهتر است که تیغههای دفه به طور موازی با تارها بالا و زیر اسیر شود تا به تارها گزند نرسد. همچنین تمام قسمتها باید به طور یکسان دفه بخورد الی فرش اختصار و بلند نشود. همچنین اثناء رد نمودن پود ستبر در هر دو شیوه باید مراقب باشیم که آن را زیاد و مختصر نکشیم چون در حالت اول موجب کجی فرش و در حالت دوم مایه مشخّص شدن آن از پشت فرش میشود.
پود نازک: این پود نسبت به پود کلفت از ضخامت کمتری برخوردار است و برای تهیّه پود نازک از نخ پنبه با نمرات 40 - ۳۲ - ۲۰ کاربرد میشود و شمار لای آن با توّجه به رجشمار فرش بین ۶ – ۲ لا میباشد. نقش پود نازک استوار بخشیدن و ظرافت بخشیدن به فرش میباشد.
نحوه رد نمودن پود نازک: برای رد نمودن پود نازک در روش پارسی بافت باید چوب هاف را به سمت زیر بکشیم الی به طور کامل روی کوجی پیمان گیرد و فاصله دم پیشه لغایت زیگزاگ کم شود که این عمل مایه خواهد شد عبور دادن پود نازک راحتتر باشد. سپس پود نازک را برعکس پود کلفت از بالای زیگزاگ از لا به لای تارها رد کرده و با دفه به آرامی به ذیل زیگزاگ آورده و میکوبیم به نحوی که پود نازک به صورت موّاج قرار بگیرد. در ضمن سر سایر پود نازک باید طوری قرار بگیرد که پود نازک به راحتی روی پود ضخیم بخوابد چون اگر بسیار سفت کشیده شود مایه میشود که پود نازک سفت شده و به خورد قالی نرود.
کوبیدن پود نازک به مهارت زیادی احتیاج دارد. چون اگر بسیار سفت باشد یا پاره میشود یا اینکه به خورد قالی نمیرود و باعث میشود که فرش هم بالا زدگی پیدا کند و هم پودها از پشت فرش نگریستن شود و از کیفیّت فرش کاسته شود. نحوهی رد نمودن و کوبیدن پود نازک در شیوه ترکی بافت مشابه فارسی بافت میباشد فقط با این تفاوت که در روش ترکی به علّت عدم نیاز کوجی نیازی به بالا و زیر بردن چوب هاف نیست.